Hertrouwen door de schuldige partij
Prof. David Engelsma
Ook de schuldige partij mag tegenwoordig hertrouwen. De man of vrouw die echtbreuk tegenover zijn vrouw of man in het eerste huwelijk pleegde, die daarmee de echtscheiding veroorzaakte, mag ook hertrouwen en is een lid van de kerk in volle rechten. De evangelische, Gereformeerde en Presbyteriaanse kerken laten dit nu toe. Ook de evangelische, Gereformeerde en Presbyteriaanse kerken die bekent staan als conservatief en orthodox.
Deze kerken laten het hertrouwen van de schuldige partij toe. Soms eisen ze eerst een belijdenis van schuld over het overspel wat het eerste huwelijk verbrak. Maar toch, het hertrouwen van de schuldige partij wordt toegestaan. (Het is nu niet mijn bedoeling om hier het verschil tussen de veel gebruikte onderscheiding van "schuldige" en "onschuldige" te onderzoeken. Het gaat er nu ook niet om of deze onderscheiding bij echtscheidingen valide is, zoals vaak veronderstelt wordt).
Het toestemming geven voor hertrouwen van de schuldige partij is heel gewoon geworden in de kerken. De Christian Reformed Church heeft het hertrouwen van de schuldige partij in een synodebesluit van 1956 goedgekeurd. Het moge duidelijk zijn dat dit ook het standpunt is van de kerken die recent de Christian Reformed Chruch hebben verlaten, de United Reformed Church. Zij hebben vele jaren vredig met dit synodebesluit geleefd. Bezwaar tegen dit synodebesluit was voor hen niet één van de redenen om de Christian Reformed Church te verlaten. Zoals duidelijk is uit de "trieste zaak van Bert Zandstra" is dit nu ook het standpunt van en de gangbare praktijk in de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt).
Hoe men in conservatieve Presbyteriaanse kerken aankijkt tegen hertrouwen door de schuldige partij is goed weergegeven in de artikelen van Jay E. Adams. In een boek wat in conservatieve Gereformeerde en Presbyteriaanse kringen sterk aanbevolen wordt, Huwelijk, echtscheiding en hertrouwen in de Bijbel,1 leert de populaire theoloog en pastoraal werker aan zijn lezers dat hertrouwen in het algemeen en niet alleen in sommige gevallen, is toegestaan, maar soms wordt het zelfs gestimuleerd en aanbevolen. In het Nieuwe Testament wordt er positief over gesproken. Op de vraag: "Wie mag er hertrouwen na een echtscheiding en onder welke condities?" antwoordt hij: "Iedereen die op een behoorlijke wijze gescheiden is mag hertrouwen." "Op een behoorlijke wijze" betekent voor deze invloedrijke en huwelijkstherapeut echter niet: hen die gescheiden zijn op grond van de enige Bijbelse grond voor echtscheiding, namelijk overspel door de echtgeno(o)t(e). Het betekent veeleer "zij die zonder verplichtingen gescheiden zijn." Dit is dus inclusief christen die hun ongelovige vrouw verlaten hebben en van haar gescheiden zijn, tegen het uitdrukkelijk gebod van Paulus in (1 Kor. 7:12). Ook de schuldige kan "op behoorlijke wijze" gescheiden zijn en is dus vrij om te hertrouwen. "Hertrouwen na echtscheiding wordt in de Bijbel toegestaan en ... de schuldige partij is, na belijdenis van schuld, vrij om opnieuw te trouwen." Het maakt daarbij niet uit of de schuldige partij voor of na zijn bekering overspel pleegde, scheidde van zijn vrouw of hertrouwde (pag 88-96).
Hertrouwen door de schuldige partij is ook de gangbare praktijk in veel kerken die deze praktijk niet publiekelijk rondbazuinen. In hun publieke uitingen pleiten ze slechts voor het hertrouwen van de "onschuldige partij." Misschien dat de dominee wel weigerde om bij de bevestiging van het tweede huwelijk van de schuldige partij te verschijnen, voornamelijk vanwege de "schone schijn" (zijn eigen "schone schijn"). Maar dominees, kerkeraden en gemeentes laten het hertrouwen van de schuldige partij wel toe, en ze mogen lid in volle rechten worden. Ook zij laten dit toe, ik weet waar ik het over heb.
Een radicale verandering
De recente toelating van hertrouwen door de schuldige partij door conservatieve Gereformeerde en Presbyteriaanse kerken is een radicale verandering en een significante ontwikkeling. In het verleden hebben de kerken het recht op hertrouwen rigoureus en strikt beperkt tot de onschuldige partij. En ze verboden het hertrouwen van de schuldige partij. Zo iemand werd als lid van de kerk geweigerd. Met name de Presbyteriaanse kerken breiden dit recht op hertrouwen uit naar de gelovige die door zijn ongelovige echtgenoot werd verlaten, dit met een onterecht beroep op 1 Kor. 7:17, maar ook zij veroordeelden het hertrouwen van de schuldige.
Al jaren lang hebben de Christian Reformed Churches en andere conservatieve kerken het standpunt van de Protestant Reformed Church, dat de Schrift elk hertrouwen na echtscheiding verbiedt, bekritiseerd. Hun vaste overtuiging was dat de onschuldige partij mag hertrouwen. Wat nu hun vaste overtuiging is weten we niet, want er is een volledige stilte gevallen rondom het thema echtscheiding en hertrouwen. Hoe die overtuiging ook moge zijn, het is in ieder geval niet langer het hertouwen van de onschuldige partij. Want ze staan nu ook het hertrouwen van de schuldige partij toe.
Logisch gevolg van …
Deze radicale verandering laat zien dat het voor de kerk onmogelijk is om het hertrouwen te beperken tot de onschuldige partij. De druk van de wereld, de kracht van het vleselijke element in de kerk, en de zondige natuur van de heiligen zelf is dusdanig dat de kerk die de deur naar hertrouwen voor de onschuldige partij een klein stukje opent, uiteindelijk de deur helemaal zal openen voor hertrouwen van de schuldige partij. En wanneer ook de schuldige mag hertrouwen zullen mannen en vrouwen om allerlei onbijbelse redenen gaan scheiden, inclusief het laten aanbranden van de toast, en ze zullen mogen hertrouwen.
Maar er zit meer achter deze ontwikkelingen. Toelaten van hertrouwen voor de schuldige is het logische gevolg van het toelaten van hertrouwen voor de onschuldige partij, het zit daarin ingebakken, lag er al in besloten. Het is de logische en onontkoombare consequentie van het trouwen van de onschuldige partij. De slechte boom draagt nu haar slechte vruchten. Haar erg bittere vruchten, vanwege het onteren van God en de verwoesting van het huwelijk, de familie, de echtgenoten, de echtgenotes, de kinderen, opa’s en oma’s en alle anderen.
Want bedenk het volgende: wanneer de onschuldige mag hertrouwen dan moet de reden daarvoor toch zijn dat het huwelijk ontbonden is. Want je mag natuurlijk niet hertrouwen wanneer je nog steeds getrouwd bent. En dat is precies wat de conservatieve kerken in het verleden gezegd hebben: het overspel van de schuldige ontbindt de huwelijksband. Maar wanneer het huwelijk is ontbonden, dan is het niet alleen ontbonden voor de onschuldige partij, maar ook voor de schuldige. Dat is het logische gevolg. Het huwelijk kan niet voor een van beide huwelijkspartners ontbonden zijn. Wanneer het huwelijk voor beiden ontbonden is heeft ook de schuldige alle recht om weer te trouwen. Hij heeft daarop evenveel recht als de onschuldige. Want hij is niet langer getrouwd. Het was zijn eigen overspel waardoor het huwelijk werd ontbonden, maar het huwelijk is en blijft ontbonden. En dus heeft hij, net als iedereen die ongetrouwd is, voor God het recht om te trouwen. Het is beter om te hertrouwen, immers het is niet goed dat de mens alleen zij.De vroegere weigering van conservatieve kerken om de schuldige te laten hertrouwen was daarom onterecht. Het was een fout wanneer je het beoordeelt op grond van hun eigen visie op echtscheiding en hertrouwen. Het is ook best te begrijpen waarom ze deze fout maakten, en in een bepaalde context, kun je er ook best begrip voor hebben. De schuldige is een echtbreker. Hij was ontrouw. Hij zondigde tegen zijn vrouw. Hij is verantwoordelijk voor de breuk in het gezin. Vaak is hij ook nog eens verantwoordelijk voor de breuk in het gezin van een van zijn naasten. De emotionele en voor de hand liggende reactie is om hem het recht op hertrouwen te ontzeggen, en wanneer hij toch hertrouwt, hem onder tucht te stellen en desnoods af te snijden.
Maar desondanks hebben de conservatieve kerken die hertrouwen van de onschuldige toestaan hun veroordeling van het hertrouwen van de schuldige niet gebaseerd op de Bijbel. En dit verbod voor de schuldige weerspiegelt ook niet het bijbelse denken over huwelijk en echtscheiding. Daarom kon het ook niet de tand des tijds doorstaan. Of om het nog beter uit te drukken: Gods oordeel in de tijd heeft aangetoond dat toestaan van hertouwen door de onschuldige fout is doordat het noodzakelijkerwijs leidt tot hertrouwen van de schuldige partij.
Als ongetrouwde man heeft hij, in het denken van deze kerken, alle recht om weer te mogen trouwen. Hij is immer "los" van zijn vrouw, hij is niet langer gebonden. Leert de apostel immers niet dat: "zijt gij ongebonden van een vrouw ... Maar indien gij ook trouwt, gij zondigt " (1 Kor. 7:27-28). Hertrouwen betekent voor hem daarom niet dat hij buiten gesloten wordt van de gemeenschap der heiligen. Waarschijnlijk moet hij eerst zijn zonde van overspel tegenover de vrouw waar hij eerste mee getrouwd was belijden, net als iedere zondaar moet doen die een publieke zonde begaan heeft. Maar hij mag lid zijn van de kerk, ook wanneer hij hertrouwd is. Hij leeft dus niet in continue overspel wanneer hij in het tweede huwelijk blijft. Want dat zou het geval zijn wanneer verondersteld zou worden dat hij nog steeds getrouwd is met zijn eerste vrouw, maar de kerken hebben gezegd dat zijn eerste huwelijk ontbonden is.
Dit toelaten van hertrouwen van de schuldige is een walgelijk en smerige zaakje. Een broeder uit mijn gemeente kan mijn en zijn huwelijk ontbinden door overspel te plegen met mijn vrouw. Daarna kan hij, wanneer zijn vrouw echtscheiding heeft aangevraagd, met mijn vrouw trouwen. Hij moet tenminste zijn zonde van overspel belijden en mijn vrouw moet dit ook belijden, maar dan kunnen ze toch lid zijn van de gemeente, terwijl hij leeft met mijn vrouw! Wat er met de kinderen gebeurd, die hierin betrokken zijn, dat weet alleen de duivel die achter al deze zaakjes zit. En dit is nu de consequentie van het toelaten van hertrouwen door de onschuldige. Deze onverbiddelijke en veroordelenswaardige stand van zaken is te vinden in de "evangelische" en "conservatieve" Gereformeerde Kerken vandaag aan de dag.Dit is wat de kerken toelaten, hoewel het Woord van God leert in woorden die een kind nog kan begrijpen dat: "Maar Ik zeg u, dat zo wie zijn vrouw verlaat, anders dan om hoererij, en een andere trouwt, die doet overspel" (Matt 19:9a). Wanneer de schuldige partij in een echtscheiding iemand anders trouwt pleegt hij overspel. Deze relatie is dus een overspelige relatie, en hij pleegt voortdurend overspel zo lang als hij in die relatie blijft leven.
Jezus veroordeelt het hertrouwen van de schuldige partij.
Heroverweging van het traditionele standpunt
Voor zover de conservatieve kerken hertrouwen van de onschuldige toelaten brengt hun dit nu in directe staat van oorlog met Jezus Christus, omdat ze ook het hertrouwen van de schuldige toestaan, daarom moeten de kerken hun traditionele standpunt met betrekking tot het hertrouwen van de onschuldige heroverwegen. Het is onbijbels om het huwelijk te zien als een contract of verbond wat mensen door hun zonden of hun vrije wil kunnen verbreken. De Schrift leert ons dat het huwelijk een levenslang verbond is wat door God is ingesteld. God maakt die twee tot één vlees (Gen. 2:18 en verder en Matt. 19:3-9). Alleen de dood van één van beide verbreekt dit verbond, zodat de ander vrij is om opnieuw te trouwen (1 Kor. 7:39). Seksuele ontrouw van één van beide is een grond voor scheiding van tafel en bed, zelfs wanneer dit noodgedwongen zou leiden tot een wettelijke echtscheiding (Matt. 5:32;19:9). Maar zelfs de onschuldige mag niet hertrouwen. Wanneer ze dat doet, zijn zij en haar (nieuwe) echtgenoot schuldig aan echtbreuk (Matt 5:32b en Matt 19:9b en die de verlatene trouwt, doet ook overspel’). Ze is nog steeds getrouwd en ze heeft nog steeds een man. Ze is aan hem gebonden ‘tot de dood hen scheidt’, zoals het huwelijksformulier zegt.Het denken over hertrouwen en echtscheiding wat in de Gereformeerde kerken overheerst heeft altijd al geleden onder een fataal gebrek. Dit gebrek moet worden herkend. Het is de gedachte dat overspel het huwelijk verbreekt. Dit lag aan de basis van de beslissing om het hertrouwen van de onschuldige toe te staan: het overspel van haar man ontbond het huwelijk en gaf haar daarom het recht om te hertrouwen.2 Dezelfde notie brengt de kerken er vandaag aan de dag toe om ook het hertrouwen van de schuldige toe te staan, omdat hij door zijn eigen overspel zijn huwelijk heeft ontbonden, heeft hij het volste recht om opnieuw te trouwen. Gezien het zeer grote belang van geslachtsgemeenschap voor het huwelijk en in reactie op overspel door de heiligen is het wel begrijpelijk dat de kerken tot het standpunt kwamen dat overspel het huwelijk ontbindt.
Maar dit standpunt is onjuist.
Ten eerste, de feiten tonen aan dat dit een leugen is, want heel wat huwelijken overleven overspel door een van beide echtgenoten.
Ten tweede, dit standpunt zorgt ervoor dat de oefening van vergeving en verzoening onmogelijk gemaakt wordt: wanneer overspel een huwelijk ontbindt is elke mogelijkheid voor de overspeler om door zijn vrouw of haar man vergeven worden uitgesloten, herstel is dan niet langer mogelijk, het huwelijk bestaat immers niet meer, het is ontbonden.
Ten derde, en dat is het ergste, het is een klap in het gezicht voor het ‘echte huwelijk, waarvan onze huwelijken een symbool mogen zijn, ons overspel tegenover God in Jezus Christus kunnen en zullen ons verbond met Hem niet ontbinden (zie: Jer. 3; Ez. 16).
Laat het van de daken geroepen worden: overspel ontbindt het huwelijk niet! Het ontbindt het huwelijk niet, zodat de schuldige mag hertrouwen. En het ontbindt ook niet het huwelijk, zodat de onschuldige mag hertrouwen. Alleen God kan scheiden wat Hij heeft samengevoegd, en hij scheidt hen door de dood (Matt. 19:4-6; 1 Kor. 7:39).
Dit moet het standpunt zijn van de kerk van Jezus Christus. Alleen dan is ze veilig en beschermd tegen het kwaad van het hertrouwen door de schuldige partij.
Vertaling H. Bos
Ede
1Marriage, Divorce and Remarriage in the Bible, Baker 1980.
2Hugo Bos: Ook twee andere teksten in het Nieuw Testament geven aan dat een tweede (of vijfde) huwelijk na echtscheiding nog niet betekent dat het eerste huwelijk voor God ontbonden is.
Herodes had overspel gepleegd en was hertrouwd met Herodias, en toch staat er in de Schrift dat Herodias nog steeds de vrouw van Filippus is. Er staat immers: "... om Heródias’ wil, de huisvrouw van Filippus, zijn broeder. Daarom zegt Johannes tot hem: Het is u niet geoorloofd haar te hebben." Dit getuigenis heeft Johannes de Doper letterlijk de "kop gekost" (Matt 14: 3-4).
Het tweede voorbeeld is Johannes 4:17 en 18 waar Jezus zei tegen de vrouw die vijf mannen had gehad: "Gij hebt wel gezegd: Ik heb geen man. Want gij hebt vijf mannen gehad, en dien gij nu hebt, is uw man niet; dat hebt gij met waarheid gezegd."
Samengevoegd: bijbelse richtlijnen voor huwelijk en seksualiteit - David J. Engelsma